Các lao động trẻ làm việc trong lĩnh vực công nghệ tại Trung Quốc bận rộn tới nỗi họ không có thời gian để ngủ, để yêu đương hay hưởng thụ. Thậm chí, một số người còn làm việc quá sức dẫn tới đột quỵ khi tuổi đời còn rất trẻ. 

Trong khi anh gắng sức giữ vững dự án khởi nghiệp tới nỗi không thể ngủ được vào ban đêm, thì bạn gái đã được hỏi trong một cuộc phỏng vấn rằng liệu cô có sẵn sàng chia tay bạn trai vì công việc. Một cặp đôi trẻ muốn có gia đình riêng, nhưng không còn năng lượng cho chuyện “yêu” sau giờ làm việc.

Đó là những trở ngại mà hàng trăm nghìn lao động trẻ trong lĩnh vực công nghệ tại Trung Quốc phải đối mặt giống Yu Haoran, một chuyên gia khoa học máy tính 26 tuổi, người đã thành lập một start-up có tên gọi Jisuanke tại quận công nghệ cao Zhongguancun ở thủ đô Bắc Kinh để để dạy trẻ em viết mã.

Yu làm việc cả đêm lẫn cuối tuần để phát triển start-up của anh từ một nhóm nhân viên gồm 10 người thành một công ty trị giá 200 triệu nhân dân tệ (29,8 triệu USD) nhờ sự hỗ trợ từ vốn đầu tư mạo hiểm. Nhưng cái giá cá nhân mà anh phải trả là thiếu ngủ kinh niên, đôi khi anh chỉ ngủ 2 tiếng mỗi đêm.

“Tôi chưa nghĩ đến việc sống một cuộc sống thực thụ”, Yu nói, ám chỉ sự tồn tại như cái máy của mình. “Vì tôi đang gây dựng một điều gì đó, và trước khi hoàn thành điều đó, sẽ không có thứ gì khác tồn tại trong đầu óc tôi”.

Năm ngoái, cứ mỗi tuần Trung Quốc lại có thêm 4 tỷ phú mới, và công nghệ đang là lĩnh vực sản sinh sự giàu có mới, tiếp đến là bất động sản, theo tạp chí Hurun Report.

Cứ hàng nghìn người hi vọng trở thành tỷ phú Jack Ma kế tiếp thì mới có một câu chuyện thành công. Ông Jack Ma, người xây dựng tập đoàn Alibaba, công ty mẹ của Thời báo Hoa nam Buổi sáng (SCMP), từ một công ty nhỏ trong chính căn hộ của ông thành một tập đoàn thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc.

SCMP đã trò chuyện với các nhân viên công nghệ tại Zhongguancun và những nơi khác ở Bắc Kinh để có được một bức tranh về cuộc sống tại “Thung lung Silicon của Trung Quốc”, nơi có các tập đoàn internet tiếng tăm như Baidu, Meituan và ByteDance.

Đi làm quá xa

Từng là nghĩa địa của các hoạn quan thời phong kiến Trung Quốc, khu Zhongguancun tọa lạc tại khu vực tây bắc của Vành đai 4 Bắc Kinh. Trong 3 thập niên qua, nơi này đã có nhiều thế hệ doanh nhân Trung Quốc khởi nghiệp thành công, từ hãng chế tạo máy bay Lenovo đến cổng tin tức Sina. Theo số liệu của chính quyền địa phương, có khoảng 80 start-up công nghệ ra đời tại Zhongguancun mỗi ngày.

Trong những năm gần đây, Zhongguancun ngày càng đông đúc và đắt đỏ, khiến các công ty lớn phải tìm cách chuyển văn phòng ra các khu vực xa hơn, vì thế những nơi này lại biến thành các trung tâm công nghệ mới nhất của Bắc Kinh.

Một trung tâm công nghệ là Xierqi ở tây bắc Bắc Kinh, nơi có các công ty như Baidu, Sina, NetEase và Didi. Một khu khác là Wangjing ở rìa phía đông bắc Bắc Kinh, nơi giờ đây có trụ sở của tập đoàn vận chuyển Meituan Dianping, app hẹn hò Momo và trụ sở khu vực của Alibaba.

Điều đó lại gây ra một vấn đề mới cho những người lao động: đi làm hàng ngày. Yang, 33 tuổi, là quản lý sản phẩm tại một công ty internet ở Xierqi. Hàng ngày, anh dậy từ 6 giờ sáng để di chuyển 2 giờ rưỡi tới nơi làm việc, sau khi bắt 2 tuyến tàu điện ngầm khác nhau và một tuyến xe buýt.

“Miễn là có ghế, tôi có thể ngủ, không cần biết là đường sóc thế nào và tàu đông ra sao”, Yang nói.

Một số người khác thì tránh cơn ác mộng đi lại hàng ngày. Bu, một chuyên gia marketing trong độ tuổi 20, gần đây đã chuyển tới một khu nhà chung cư cũ ở Xierqi để tiện đi làm, vốn chỉ mất 10 phút đi bộ.

Bu ở chung 1 căn hộ 3 phòng ngủ với 2 phụ nữ khác cũng làm cùng khu vực, mỗi người mất 4.000 nhân dân tệ (khoảng 600 USD) để trả tiền thuê nhà. Vì nhu cầu cao nên giá thuê ở khu vực Xierqi thậm chí còn cao hơn cả tiền cô trả cho căn hộ cũ tại khu vực trung tâm Bắc Kinh.

Một bất lợi khác với Bu là cô không còn dễ tới các quán cà phê, các nhà hàng hay các buổi biểu diễn nghệ thuật – những điều mà cô yêu thích khi sống ở trung tâm thủ đô. “Tôi có cảm giác mình đang đi biệt xứ khỏi Bắc Kinh vậy”, cô nói.

Làm việc nhiều thời gian

Các công ty công nghệ tại Trung Quốc thường mong nhân viên của họ làm việc nhiều thời gian hơn để chứng minh nhiệt huyết . Vì thế một lịch trình được gọi là 996 đã hình thành: làm việc từ 9 giờ sáng tới 9 giờ tối, 6 ngày mỗi tuần.

Công ty ByteDance tại Zhongguancun, hiện có app video ngắn TikTok phổ biến tại Trung Quốc, đã giảm tải một chút bằng việc đưa ra chính sách “tuần lớn/nhỏ”, trong đó hầu hết 6.000 nhân viên cứ một tuần làm 5 ngày thì có một tuần làm 6 ngày.

Vợ của Yang, 29 tuổi, làm quản lý sản phẩm tại Wangjing, trước khi được biết tới là Phố Hàn. Khi cặp đôi thường trở về nhà lúc gần giữa đêm sau ngày làm việc dài. Họ đã cố gắng trong nhiều tháng để sinh con, nhưng quá mệt để “yêu” trong những ngày giữa tuần làm việc.

“Tôi hi vọng chúng tôi có thể thúc đẩy chuyện này”, Yang nói, bày tỏ lo ngại rằng khi vợ anh bước sang tuổi 30 thì chuyện có con khó hơn.

“Họ muốn giải quyết tất cả những rắc rối trong cuộc sống của bạn”, Wang, một quản lý 26 tuổi, cho biết. “Giống như là, đừng nghĩ về bất kỳ điều gì khác, chỉ làm việc thôi”.

“Những “lợi ích” như vậy không giúp các lao động ở lại với công ty lâu hơn. Thời gian làm việc trung bình của các lao động cộng nghệ tại Thung lung Silicon (Mỹ) là gần 4 năm năm, trong khi tại các công ty công nghệ Trung Quốc chỉ chưa đầy 2 năm rưỡi.

Nhiều trường hợp đột quỵ vì làm việc quá sức

Thậm chí đã xảy ra một số trường hợp nhân viên công nghệ trẻ Trung Quốc chết trẻ, mà báo chí và mạng xã hội Trung Quốc cho là làm việc quá sức. Vào năm 2015, Li Junming, một nhà phát triển của mạng xã hội Tencent, đã đột quỵ và chết trong khi đang đi bộ cùng người vợ đang mang thai.

Một năm sau đó, Jin Bo, 34, phó lãnh đạo diễn đàn trực tuyến Tianya, cũng bị đột quỵ tại một ga tàu điện ngầm ở Bắc Kinh. Năm ngoái, một nhân viên 25 tuổi tại hãng chế tạo máy bay không người lái DJI cũng tử vong vì đột quỵ.

Suy thoái kinh tế

Mặc dù thói quen làm việc quá giờ bắt nguồn từ việc các start-up, một phần do các khoản tiền lớn từ vốn đầu tư mạo hiểm và các nhà đầu tư mong muốn sớm có kết quả, nhưng các trường hợp này cũng đã thay đổi trong năm qua.

Đến cuối năm 2018, nhiều công ty công nghệ đã công bố các kế hoạch cắt giảm lợi ích, tiền thưởng và việc làm trong bối cảnh họ phải đối mặt với sự suy thoái kinh tế tồi tệ nhất tại Trung Quốc trong gần 3 thập niên qua.

Vào tháng 1, các giao dịch đầu tư mạo hiểm tại Trung Quốc chỉ đạt 4,3 tỷ USD, giảm gần 70% so với một năm trước đó.

Trong bối cảnh nền kinh tế khó khăn khiến nguồn vốn đầu tư ít đi, Yang đang băn khoăn sẽ làm gì tiếp theo. Với hơn 10 năm kinh nghiệm, anh hiện giữ chức vụ tầm trung tại một công ty Internet hàng đầu, nhưng đã đạt thành công nhất định trong sự nghiệp. Anh so sánh mình với một công nhân xây dựng, người có thể kiếm tiền tốt do cường độ làm việc cao nhưng dễ bị thay thế bởi một lao động trẻ, lương thấp hơn.

Yang đã nghĩ tới việc kinh doanh tại nhà để có thể dành thời gian cho những đứa con trong tương lai. “Tôi sẵn sàng trợ giúp sự nghiệp của vợ và chăm sóc gia đình”, anh nói.

Những người chọn ở lại trong ngành công nghệ cũng có những cuộc chiến của riêng mình để tồn tại. Xu Kaiqiang, làm việc tại start-up Vincross ở Wangjing, đang học cách trở thành một lãnh đạo nhóm tốt hơn, nhưng anh cảm thấy phải bắt đầu với vẻ bề ngoài của chính mình trước tiên. Sau khi ăn kiêng và tập luyện, Xu đã giảm được 20kg trong 6 tháng. “Tôi không thể mất mặt với công ty”, anh nói.

Các nhân viên công nghệ nữ thậm chí gặp nhiều khó khăn hơn. Ren, làm việc tại Xierqi, cho biết cô đã từ chối các cơ hội từ những công ty đòi hỏi làm việc theo công thức 996 và nói không với những người phỏng vấn đặt các câu hỏi như: “Phụ nữ trở thành nhà phát triển công nghệ có khó lắm không?” hay “Bạn có sẵn sàng chia tay bạn trai?”.

Sự phân biệt giới tính rõ ràng như vậy – từ các quảng cáo việc làm ưu tiên nam giới đến các chiến dịch tiếp thị phân biệt đối xử với phụ nữ – vẫn xảy rra đầy rẫy tại các công ty công nghệ Trung Quốc mặc dù có một số nỗ lực thay đổi trong những năm gần đây.

Đối với Yu, anh đang có những thay đổi nhỏ trong phong cách sống, như chạy bộ trên máy tập hay tự làm bữa sáng tại nhà mỗi ngày. Vào một buổi chiều gần đây, anh lần đầu tiên một món đồ quần áo trong nhiều năm – một chiếc áo sơ mi màu xanh của hãng Uniqlo. Mặc dù vậy, món đồ tiếp theo trong danh sách mua hàng của anh lại rất phổ biến tại Zhongguancun. Anh cũng định mua một xe hai bánh tự cân bằng để tiết kiệm thời gian đi làm.